Dövlət borcu üzrə faiz dərəcələri uzun illər ən aşağı səviyyədə olub. Buna görə bəzi aparıcı iqtisadçılar iddia etməyə başlayıblar ki, inkişaf etmiş ölkələrin demək olar hamısı uzunmüddətli nəticələrdən ehtiyat etmədən borcu tədricən yapon səviyyəsinədək (mühafizəkar hesablamalara əsasən, ÜDM-in 150%-dən çox) artıra bilərlər. Bu ideyanın tərəfdarları, bəlkə də, haqlıdırlar, ancaq onlar xoşagəlməz nəticələrə gətirib çıxara biləcək bütün amillərə məhəl qoymamağa və onların əhəmiyyətini azaltmağa çalışırlar. Bu barədə tanınmış amerikalı iqtisadçı Kennet Roqof (Kenneth Rogoff) “Project Syndicate”-də yazır.

Birincisi, bu yeni ideyada dövlətin borc gəlirlərinə digər iddiaçıların daşıdığı təhlükə lazımınca qiymətləndirilmir. Məsələn, pensiyaçıların. Onlar XXI əsrdə sosial dövlətdə ən kiçik borc sahibləri hesab edilirlər. Məsələ ondadır ki, sosial sığorta sistemlərinin çoxu borc sxeminə oxşar şəkildə fəaliyyət göstərir: hökumət bu gün sizdən pul alır və həmin pulu qocalanda sizə faizi ilə qaytaracağına söz verir. Və “böyük” bazar borcu ilə müqayisədə dövlətin “kiçik” borcu dəhşət çoxdur.

Başqa sözlə, dövlətin daha çox borc götürüb, daha yüksək faiz dərəcələri ödəməmək kimi bir imkanı olduğunu düşünə bilərsiniz. Amma real risklər və xərclər gizli qala bilər.

İkincisi və daha vacibi - borcun artırılması ideyasına indiki laqeyd münasibət dolayı yolla ondan xəbər verir ki, növbəti böhran da 2008-ci ildəki sonuncu böhrana oxşayacaq. Həmin vaxt dövlət borcu üzrə faiz dərəcələri aşağı düşmüşdü. Ancaq tarixə nəzər salsaq, belə bir ehtimalın təhlükəli olduğunu görərik. Heç bir təminat yoxdur ki, yeni qlobal böhranda faiz dərəcələri aşağı düşəcək.

Yuxarıda qeyd edilən arqumentlərdən heç biri yüksək faydal iş əmsalına malik, uzunmüddətli perspektivdə özünü doğruldacaq infrastruktur layihələrə (o cümlədən təhsilə) edilən invesitisiyaların xeyrinə səslənən güclü arqumentləri rədd etmir. Əgər dövlət siyasətinin məqsədi bərabərsizliyi azaltmaqdırsa, onda yeganə dayanıqlı, uzunmüddətli həll yolu daha çox qazananların vergilərini artırmaqdır; vergilər varlılardan heç nə almadan möcüzəvi şəkildə yoxsullara heç nə verə bilməz.

Həqiqətən də, bir çox inkişaf etmiş ölkədə (inflyasiya nəzərə alınmaqla) dövlət borcu üzrə cari real faiz dərəcələri iqtisadi artımın real tempindən aşağıdır. Ona görə ehtimal etmək olar ki, dövlət vergiləri artırmadan daha çox borc götürə bilər. Adi hesab göstərir ki, gəlirlər dövlət borcundan daha sürətlə artırsa, borcun ÜDM-ə nisbəti zamanla aşağı düşəcək.

Lakin məqalə müəllifi vəziyyətin elə də sadə olmadığını qeyd edir. Faiz dərəcələri ona görə belə aşağıdır ki, beynəlxalq investorlar “təhlükəsiz” aktivlərin həsrətindədirlər. Bu aktivlər isə ən kəskin eniş və ya iqtisadi fəlakət halında da öz xərcini çıxarır. Növbəti böyük böhranda faiz dərəcələrinin artması ilə bağlı risk mövcuddursa, dövlət həqiqətən belə pulsuz sığorta ilə təmin edə bilərmi? Bu yaxınlarda Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF) son 200 ildə 55 ölkənin məlumatlarını araşdırıb. Məlum olub ki, həmin müddətin yarıdan çoxunda iqtisadi artım tempi dövlət borcu üzrə faiz dərəcələrini üstələsə də, qeyd edilən göstərici böhran vaxtı araşdırmada iştirak edən ölkələrin faiz dərəcələrinin yüksəlməsinin qarşısını necə ala biləcəyinə dair yaxşı proqnoz verməyib.

Müasir iqtisadiyyatda borcdan istifadənin çoxlu vacib variantları var. Ancaq dövlət üçün borc heç vaxt risksiz variant hesab edilmir. Ona görə bu işlə sağlam düşüncə çərçivəsində məşğul olmaq lazımdır. Hətta borcun çox aşağı qiymətdə olduğu vaxtda da.

Mənbə: www.xpressa.net