Daha perspektivli və az riskli bitkilərin yetişdirilməsi haqqında düşünmək zamanıdır
Azərbaycanda istixana biznesi son illər fəal inkişaf edir və bu sahədə ixtisaslaşmış sahibkarlar əsas diqqəti xarici bazara yönəldirlər. Bu seqment kifayət qədər gəlir gətirir və ölkənin qeyri-neft ixracında böyük rol oynayır.
İş adamlarının buna marağı artır və deyilənləri istixana təsərrüfatları üçün sahələrin artırılması da sübut edir. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, bu ilin oktyabrın 1-nə 3174 sayda istixananın ümumi sahəsi min beş yüz hektara çatıb. 2019-2020-ci illər ərzində istixana təsərrüfatlarının sahəsi 200 hektar və ya 13 faizdən çox artıb. 2021-ci il oktyabrın 1-nə bir istixananın sahəsi əvvəlki illərlə müqayisədə orta hesabla 9% artıb.
Daha böyük ərazilərə malik müasir avtomatlaşdırılmış istixanaların yaranması məhsulların maya dəyərini aşağı sala və məhsuldarlığı əhəmiyyətli dərəcədə artıra bilər. Azərbaycan istixanalarında əsasən pomidor və xiyar yetişdirilir, lakin daha çox birinci məhsula diqqət yetirilir.
Ölkəmiz Rusiya bazarına istixana tərəvəzləri tədarük edir, burada Azərbaycan pomidoru öz dadına görə premium sinfinə daxildir və ona uyğun qiymət verilir. Amma onları başqa ölkələrdən, xüsusən də Türkiyədən və Orta Asiyadan olan rəqiblər sıxışdırır. Rusiyanın özü də indi kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalını artırır.
Maddi rəqabət səbəbindən Rusiyada pomidorun qiymətləri düşür və onların hazırkı miqyasda becərilməsi sərfəli olmaya bilər, bu da istixanalarda digər məhsulların yetişdirilməsi barədə düşünməyin vaxtının gəldiyi deməkdir. Bundan əlavə, kənd təsərrüfatı məhsulları, xüsusən də pomidor istehsalçıları vaxtaşırı Rusiya bazarına çıxmaq problemi ilə üzləşirlər.
Azərbaycanın Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi ilə Rusiyanın Baytarlıq və Fitosanitar Nəzarəti üzrə Federal Xidməti (Rosselxoznadzor) arasında aparılan danışıqlar nəticəsində, Rusiya Federasiyasına bitkiçilik məhsullarının ixracına maneələrin aradan qaldırılması optimizmi ruhlandırır. Buna baxmayaraq, bəzi ekspertlər hesab edirlər ki, yeni satış bazarları axtarmaq lazımdır, lakin Avropaya çıxmaq olduqca çətindir, məhsulların müvafiq sertifikatına ehtiyac var. Bunun üçün xaricdən mütəxəssislər dəvət olunmalıdır və bu, bahalı bir işdir.
Dövlət istixana biznesinə hansısa şəkildə kömək etməlidirmi?
AYNA-ya danışan iqtisadçı ekspert Fuad Əlizadə əmindir ki, dövlət biznesə qarışmamalıdır: “Lakin dövlət müxtəlif sərgilərdə iştirak etməyə və məhsulların ixracını təşviq etməyə kömək edə bilər. Fermerlərə məhsullar satıldıqca təbii qazın pulunu hissə-hissə ödəməyi də təklif edə bilərsiniz. Yetişdirilən tərəvəzlərə gəlincə, hər şey tələb və təklifdən asılıdır, fermerlər uğurla satılanları yetişdirirlər”.
Davamlı İnkişaf Tədqiqatları Mərkəzinin sədri Nəriman Ağayev isə AYNA-ya deyib ki, hazırda ölkədə pomidor və xiyar yetişdirilir, lakin ikincilər daha kiçik həcmdə becərilir: “Bununla belə, bu, risklərlə doludur, çünki sahibkarlar əsasən daxili bazara deyil, xarici bazara güvənirlər. Müştərilərimiz üçün belə məhsulların qiyməti heç də aşağı deyil, ona görə də ötən gün supermarketdə bir kiloqramı 2,90 manata olan pomidor gördüm ki, bu da həmin məhsulların əsasən xaricə göndərilməsi ilə bağlıdır”.
“Bəs ixracla bağlı çətinliklər yaranarsa, nə baş verəcək? Nəzərə almaq lazımdır ki, rusiyalı sahibkarlar da boş oturmurlar, onlar öz istixanalarının sayını artırırlar. Mən Avropaya deyil, nəhəng Çin bazarına daha çox diqqət yetirməyimizin tərəfdarıyam”, - deyə həmsöhbətimiz bildirib.
İstixanaların çoxlu sərmayə tələb etdiyini deyə mütəxəssisin fikrincə, həmin sərmayə özünü doğrultmaya bilər: “Azərbaycan bazarı kənd təsərrüfatı məhsullarının bolluğundan pik həddə çatıb. Heç kim müəyyən qiymətdən ucuz satmaq istəmir, emal isə zəif inkişaf edib, məsələn, bizdə balıq konservi istehsalında istifadə olunacaq quru tomat pastası istehsal olunmur”.
“İstixanalarda yetişdirilən tərəvəzlər, xüsusən də pomidorlar açıq sahədə yetişdirilən tərəvəzlərdən çox vaxt dad baxımından aşağı olur. İstixanalarda dadlı məhsullar istehsal edə bilərsiniz, bunu İsrailin təcrübəsi sübut edir, amma bizimkilər tez qazanc əldə etməyə tələsirlər. Pomidor əvəzinə brokoli, artişok, qulançar və xaricdə tələbat olacaq digər kənd təsərrüfatı məhsulları yetişdirə bilərsiniz. Amma sahibkarların təxəyyülü və biliyi çatışmır və onların çoxu öz üzərində işləmir. İstixana təsərrüfatlarına dövlət dəstəyi məsələsinə gəldikdə isə, məncə, buna daha çox ehtiyacı olan digər kənd təsərrüfatı sahələri, məsələn, taxıl istehsalı var”, - deyə Ağayev fikrini yekunlaşdırıb.
Müəllif: Elya Belskaya

Mənbə: teref.az