Azərbaycan qalib olaraq tədricən Dağlıq Qarabağa və ətraf ərazilərə qayıdır.

KONKRET.az xəbər verir ki, hərbi ekspert Yuri Lyamin ikinci Qarabağ müharibəsi dərsləri və bölgənin gələcəyi barədə fikirlərini “Moskovskiy komsomolets”lə bölüşüb.

Yuri Lyamin deyir: “Təəssüf ki, Qafqazda müharibə ehtimalı hələ də qalmaqdadır. Ermənistan indi toz kisəsinə bənzəyir: asanlıqla partlayışa çevrilə bilən daxili sabitlik pozulub. Və rəhbərlikdən çox yalanlar eşidən erməni əhalisinin indiki qəzəbini başa düşürəm. Minlərlə insan müharibənin ağuşuna atıldı. Bunlar kiminsə uşaqları, kiminsə qardaşı, kiminsə ataları idi. Bu adamların Dağlıq Qarabağda yaxın illərdə sabitlik gözləmədikləri qətidir.

– Bu fikrin təsdiqi üçün deyim ki, bu günlərdə sülhməramlımızın da zərər çəkdiyi bir qrup hərbçi minaya düşdü…

– Təəssüf ki, bu cür hadisələr qaçılmazdır. Ancaq bu, bir təxribat və ya terror aktına bənzəmir. Axı bütün tərəflərin nümayəndələri orada əziyyət çəkdilər: Qırmızı Xaç əməkdaşları, Dağlıq Qarabağın xilaskarları, bir rus sülhməramlısı… Bir azərbaycanlı zabit isə öldü. Bəzi məlumatlara görə, mövqeli toqquşmalar olub, çox sayda mina və əl bombası qalıb. Bütün bunlar müharibə həqiqətləridir.

– Ermənistanda məğlubiyyətdən sonra millətçi hisslər gücləndi. Sizcə, Qarabağda bəzi təxribatlar, partizan hərəkatı mümkündürmü? Sülhməramlılarımıza qarşı bu hərəkət “hamıya qarşıdır”.

– Məncə yox. Azərbaycanın nəzarətinə keçəcək ərazilərdə partizan hərəkatı üçün bu qədər erməni əhalisi qalmayacaq. Üstəlik, sülhməramlılarımıza hücum etmək, sadəcə orada Azərbaycanın nəzarəti altında qalan erməni əhalisini ifşa etmək deməkdir. Əlbəttə ki, hadisələrin belə inkişaf etməsini tamamilə istisna edə bilmərəm. Ancaq bunun kimi bir şey olmayacağını düşünürəm və ümid edirəm.

– İkinci Qarabağ müharibəsindən Azərbaycan necə qalib gəldi?

– Bakı dörddə bir əsr əvvəl aldığı məğlubiyyətin qisasını aldı. Bu, ən vacib nəticədir. Burada xatırlamaq lazımdır ki, o zaman Azərbaycan ağır bir məğlubiyyətə uğradı və yalnız Dağlıq Qarabağ muxtar bölgəsi üzərində deyil, həm də azərbaycanlıların yaşadığı ətraf yeddi bölgə üzərində nəzarəti itirdi. Bir milyondan çox qaçqın evlərindən didərgin düşdü.

Ermənistanla Azərbaycan arasındakı bütün sonrakı münasibətlər həmin müharibənin nəticələri prizmasından qurulmuşdur. Azərbaycan sözün əsl mənasında intiqam susuzluğu ilə, Ermənistan mövcud kövrək vəziyyəti saxlamaq istəyi ilə yaşayırdı. Bakı xüsusən son 15 ildə böyük bir hərbi quruculuğa başladı. Bu bir növ postsovet dövründə Azərbaycan dövlətçiliyinin əsasını təşkil edən milli layihə idi

– Yeri gəlmişkən, dezinformasiya həm də hazırkı Qarabağ müharibəsinin silahlarından birinə çevrildi …

– Hər hansı bir müharibədə dezinformasiya və təbliğat hər iki tərəfin silahı olur. Bunlar o “informasiya müharibəsinin” elementləridir. Məsələn, erməni tərəfdən təbliğat çox zəif qurulmuşdu. Nəticədə yanlış təbliğat öz əhalisinə qarşı işlədi.

– Və hətta erməni hərbçilərinə qarşı?

– Tam doğru. Bu, xüsusilə sıravi komandiri və kiçik heyəti təsirləndirdi. Açıq şəkildə bütün vəziyyəti başa düşmədilər. Və bu dərhal döyüşlərə təsir etdi. Rəsmi kanallardan hər şeyin o qədər də pis olmadığını, əksər hallarda yaxşı olduğunu bildirən xəbərlər gəldi: müharibə edirik, ordularla mübarizə aparırıq, düşməni mühasirəyə alaraq məğlub edirik və s. Əslində bu cür yanlış məlumatlar üzündən orta və kiçik komandirlər çox vaxt cəbhədəki həqiqi mənzərəni başa düşmürdü. Və bu səhv qərarlar verməyə səbəb olurdu. Bu səbəbdən böyük itkilər qaçılmaz oldu.

– Bəs Azərbaycan? Dezinformasiya və təbliğatla fərqli idimi?

– Bu mövzuda çox diqqətli idilər. Məsələn, bir faktı deyim. Bakı ələ keçirdiyi yaşayış məntəqələrinin siyahısını tez-tez deyil ardıcıllıqla və qəti əminlikdən sonra deyirdi. Bu, alınmış yaşayış məntəqəsinə nəzarətin itirilməsi halında əhalini qıcıqlandırmamaq üçün edilirdi. Azərbaycan Ordusundakı itkilər barədə məlumatlar, ümumiyyətlə, münaqişə bitənə qədər Bakı tərəfindən təsnif edildi. Yəni vəziyyət Ermənistandan tam fərqlidir.

– Dezinformasiyanın Ermənistan tərəfinə nə dərəcədə təhlükəli olduğuna bir nümunə verə bilərsinizmi?

– Şuşa! Son ana qədər erməni tərəfi Şuşanın süqutundan açıq danışmadı. Bu, Dağlıq Qarabağda strateji baxımdan əhəmiyyətli bir şəhərdir. Ermənilər sona qədər məğlubiyyətlərini etiraf etmədi. Eyni zamanda, döyüş əməliyyatları bitdikdən sonra, Ermənistan rəhbərliyi 5 noyabrda nəzarətin qismən itirildiyini və 7-də şəhərin tamamilə Azərbaycan qüvvələrinin əlinə keçdiyini etiraf etdi. Ancaq əvvəllər bundan bəhs edilmədi.

– Sizcə düzgün danışmaq lazım idi? Bu, ruh düşkünlüyü yaratmayacaqdı?

– Yalanın olmaması vəziyyəti ayıqca qiymətləndirməyə kömək edərdi və vaxtında əks-hücumlar təşkil etmək imkanı verərdi. Edilən hər şey gec və təsirsiz hala gətirildi. Ancaq bundan əvvəl də çox qəribə və anlaşılmaz şeylər oldu

– Nəyi deyirsiniz?

– Bu, Ermənistanın hərbi rəhbərliyinə aiddir. Cəbhənin İrana daha yaxın olan cənub hissəsi. Oradakı düzənlik, relyef düşmənə hücum təşkil etmək üçün ideal ərazidir. Müharibədən əvvəl də bir çox mütəxəssis haqlı olaraq buranı zərbə endirmək üçün ideal ərazi hesab edirdi. Bəli, hər kəsə, hətta mütəxəssislərə də bəlli idi! Ancaq Ermənistan komandanlığı bunu düzgün dəyərləndirmədi…

Sonda nə oldu? Azərbaycan qoşunları cənubda bir zərbə qüvvəsi topladı və sarsıdıcı bir zərbə vurdu. Bundan əlavə, hücum sərhəd boyunca davam etdi. Sual yaranır: müharibədən əvvəl nə üçün əlavə istehkamlar yaradılmadı? Məsələn, Dağlıq Qarabağ harada dağlıq əraziyə çevrilməyə başlayır? Xeyr, bunların heç biri edilmədi. Sonra hər şey dağdan bir parça kimi yuvarlandı.

– Sonra nə oldu?

– Azərbaycan əks- hücumlarını daha da gücləndirdi. Cənubda daha bir cinah hücumu təşkil etdi. Cənubdan Şuşaya getdilər. Azərbaycan piyadaları az müqavimətlə qarşılaşaraq dağların arasından keçdilər. Görünən odur ki, Ermənistan hərbi rəhbərliyi bu cinahdakı irəliləyişi, Şuşaya bu yanaşmanı hiss etməyib. Azərbaycan piyada qoşunları bu şəhərin yaxınlığındakı kəndlərə getməyə başlayana qədər.

– Bağışlayın, amma bir şəkildə sual özü-özlüyündə yaranır: səriştəsizlik yoxsa … xəyanət?

– Mən bilmirəm. Sui-qəsd nəzəriyyələrini sevmirəm, amma nə baş verdiyini izah etmək mənim üçün çox çətindir. Xəyanətə bənzər ciddi səhvlər var idi. Pərdə arxasında oyunlar olub, yoxsa yox? Nə deyəcəyimi bilmirəm, amma çox qəribə şeylər var.

– İndi qələbədən sonra Qarabağda Azərbaycan çox diqqətli, bəzən hətta möhtəşəm davranır. Baxmayaraq ki, düşmənçilik qalır … Bu tamaşaçılar üçün bir oyunmu?

– Xarici siyasətə xüsusi diqqət yetirilir. Bakı yerli erməni əhalisinin Qarabağda qala biləcəyini təmin edir. Amma ermənilər buna tam əmin deyillər. Səbəbləri aydındır – intiqamdan, repressiyalardan qorxurlar. Bir çoxu qaçır, evləri yandırır, bağları kəsir … Belə bir reaksiyanı belə köhnə bir münaqişə üçün olduqca təbii adlandırmaq olar. Ancaq birinci Qarabağ müharibəsi zamanı və sonrasında baş verən qırğın artıq olmayacaq. Çünki rusiyalı sülhməramlılarımız artıq oradadır.

İnanıram ki, Əliyevin rəhbərlik etdiyi Azərbaycan hakimiyyəti onsuz da çox qan tökülməsini istəmir. Mülki əhaliyə qarşı vəhşiliklər onlar üçün qəbuledilməzdir. Bu, ölkənin imicinə çox zərbə vura bilər.

– Türkiyənin rolu… Bu müharibədəki son deyil …

– Əlbətdə rol böyükdür. Ankara Azərbaycana dəstək verdi. Birincisi, silahdır. Pilotsuz təyyarələr döyüşlərdə çox böyük rol oynadı. Buraya kəşfiyyat, hədəf təyini və birbaşa zərbələr daxildir. Türkiyənin F-16 təyyarələrinin Azərbaycanda olması faktı. Döyüşlərdə iştirak etmədilər, ancaq varlıqları güc tarazlığına çox güclü təsir etdi. Bu, onsuz da kifayət idi. İkincisi, Türkiyənin xarici siyasət arenasındakı böyük dəstəyidir. Əlbətdə ki, türk ordusunun hazırladığı hərbi mütəxəssislərin də qələbədə payı böyükdür.

Düşünürəm ki, türklər hərbi məsləhətçi şəklində kömək etdilər. Üstəlik, eyni türk peyklərindən kəşfiyyat məlumatları verdilər. Bu mənim təxminimdir.

– Rusiya Qafqazda hərbi-siyasi soliterində üstünlük qazandı və ya itirdi?

– Daha doğrusu, məğlub oldu. Axı bölgədəki türk hərbi varlığı birləşdirildi. Türk hərbçilərinin Azərbaycanda olması Moskva üçün yaxşı bir hekayə deyil. Bütün tövsiyələrə baxmayaraq, Türkiyə Prezidenti Ərdoğan hələ də qoşunlarını gətirir. Və bir şey bunun uzunmüddətli olduğunu söyləyir. Bəli, Türk hərbçiləri əvvəllər orada ortaq illik təlimlər keçirmişdilər, amma indi hərbi varlıqları qanuni olaraq birləşdirdilər.

Eyni zamanda, Azərbaycanın həqiqətən Ankaranın peykinə çevrildiyi fikri ilə razı deyiləm. Bir şey mənə deyir ki, Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev Türkiyə-Rusiya-İran üçbucağındakı ziddiyyətlər üzərində oynamağa davam edəcək. Ancaq son nəticə Türk hərbi varlığını əhəmiyyətli dərəcədə artıracaq. Və bu, Rusiya üçün xoşagəlməz bir reallıqdır.

Və bir mənfi nəticəni də qeyd edərdim. Türkiyənin düşünülmüş bir xarici siyasəti var. Türkiyə hər şey edir, hər şeydən canını qurtarır. Suriyada şimalda yerləşdilər, Liviyada kömək etdilər. İndi də Azərbaycan. Qorxuram ki, türklər eyni ruhda davam edəcəklər. Bu da Rusiya üçün çox üzücü olacaq.

– Nəticədə Qafqaz bizim üçün itirilir?

– Bunu deməzdim. Təsir uğrunda mübarizəmizə davam edirik. Bəli, vəziyyət bizim üçün daha mürəkkəbləşdi: Türkiyənin Azərbaycanda olması, Ermənistandakı qeyri-sabit vəziyyət, İran hələ öz sözünü deməyib. Ancaq biz oyundayıq. Gəlin görək növbəti beş ildə nə olacaq. Hər şeyi o müəyyənləşdirəcək.

“Moskovskiy komsomolets”, 24 noyabr 2020

Mənbə: konkret.az