Zaqafqaziya Hərbi Dairəsinin 7-ci Ordusunun və Ermənistanda yerləşən 19-cu Hava Hücumundan Müdafiə Ordusunun 96-cı Zenit-Raket Briqadasının əmlakı, hərbi texnikası və silahları Ermənistana təhvil verildi. Stokholm Sülh Araşdırmaları İnstitutunun yaydığı məlumatlara görə, 1994-cü ilin ortalarına qədər Rusiya Ermənistan silahlı qüvvələrinə yaxın və orta mənzilli hava hücumundan müdafiə sistemləri “Kruq-M1” və “Kub”, qısa mənzilli mobil sistemləri olan “Strela-1”, “Strela-2M”, “Strela-10”, “Osa-AKM”, “İqla-1”, həmçinin ZSU-23-4 “Şilka” ZU-23-2 və S-60 zenit silahlarını təhvil verdi. Obyektlərin havadan müdafiəsi S-125M və S-75M3 bir neçə zenit raket divizionları tərəfindən gücləndirildi. Ermənistanın hava məkanına nəzarət P-12M, P-14, P-15, P-18, P-19, P-35, P-37, P-40 hədəf kəşfiyyat stansiyaları və PRV-9, PRV-11, PRV-13, PRV-16. markalı hərəkətedən radiohündürlük ölçənlər vasitəsi ilə həyata keçirildi.

“Kruq-M1” zenit raket kompleksinin Dağlıq Qarabağdakı mövqeyi.

Bəzi mənbələr Artik şəhərində yerləşdirilmiş 59-cu zenit raket briqadasından “Kruq-M1” hava hücumundan müdafiə sisteminin batareyasının döyüş bölgəsinə göndərilməsi barədə yazır. Eyni zamanda, ictimai mənbələrdə Xankəndi yaxınlığında yerləşdirilən “Kub” zenit-raket sisteminin mövqelərinin fotoşəkilləri var.

“Kub” zenit raket kompleksinin Dağlıq Qarabağdakı mövqeyi

Şübhə yoxdur ki, qısa mənzilli səyyar zenit-raket sistemləri və ZSU-23-4 “Şilka” da Dağlıq Qarabağda yerləşdirilib. Xankəndində keçirilən hərbi parad zamanı zirehli texnikalar və artilleriya sistemləri ilə yanaşı, ”Osa-AKM” zenit raket kompleksi, “Kruq” özüyeriyən buraxılış qurğusu və S-125M hava hücumundan müdafiə sistemləri üçün raketləri olan ZiL-131 bazasında bir neçə nəqliyyat və yükləmə vasitəsi nümayiş etdirildi.

Düşmən öz silahlı qüvvələrinin Qarabağ münaqişəsində rəsmi iştirakını qəti şəkildə rədd etsə də, aydındır ki, Dağlıq Qarabağda yerləşən qüvvələr Azərbaycanla müstəqil şəkildə qarşı-qarşıya gələ bilməz. Qondarma qurumun Hava Hücumundan Müdafiə bölmələri yeni olmasa da, mobil hərbi hava hücumundan müdafiə sistemlərinə sahibdir: Burada “Osa-AKM”, “Strela-10”, həmçinin çox sayda “İqla” tipli daşınan zenit raket kompleksləri və bir neçə onlarla zenit artilleriya və zenit pulemyotları mövcuddur.

Dağlıq Qarabağ və ona bitişik ərazilər üzərində hava məkanına nəzarət P-18 və P-19 hədəf kəşfiyyat stansiyaları tərəfindən həyata keçirilir. Bir sıra xarici mənbələrdə Ermənistanın Qarabağın dağlıq hissəsində ən azı bir müasir 36D6 radiolokasiya stansiyası yerləşdirdiyi barədə məlumatlar var.

Hava hədəfləri barədə məlumatlar və hava hücumundan müdafiə bölmələrinin idarə olunması radio şəbəkələr və telefon xətləri vasitəsilə həyata keçirilir.

“Kruq-M1” zenit raket kompleksinin Dağlıq Qarabağdakı mövqeyi

“Krug-M1” və “Kub” havadan müdafiə sistemlərinin hazırda istismar vəziyyətində olub-olmadığı məlum deyil. Peyk çəklişindən Xankəndinin cənub-qərb və şərq istiqamətində S-125M1, “Kruq-M1” və “Kub” zenit raket komplekslərinin mövqelərini müşahidə etmək olar.

S-125M1 zenit raket kompleksinin Dağlıq Qarabağdakı mövqeyi
S-300PT hava hücumundan müdafiə raket sisteminin mövqeyi İrəvanın cənubundadır

Əsas hava hücumundan müdafiə qüvvələri Ermənistan paytaxtının yaxınlığında cəmləşib. S-300PT hava hücumundan müdafiə sisteminin dörd zenit-raket divizionu İrəvanı qoruyur. Yedəklə çəkilən atıcı qurğu ”S-300”ün bu ilk seriya modifikasiyası 1978-ci ildə silahlanmaya qəbul edilib. Əvvəlcə sistem sursatlarına yalnız uzaq məhvetmə zonası 47 km-ə qədər olan 5V55K radiokomanda raketlər daxil edilib. Yəni, S-300PT-nin ilk versiyası, uzaq məhvetmə zonasının hüdudlarına görə, hətta S-75M3/M4 hava hücumundan müdafiə sistemindən də aşağı idi. S-300PT-1 modernləşdirilmiş sistemi 75 km məsafədəki hədəfləri vura bilən yarımaktiv özüyönələn başlıq ilə - 5V55R raketi ilə təhciz edildi.

Ermənistanın malik olduğu S-300PT zenit-raket sisteminin 5P85-1 atıcı qurğusu

Sonralar bu zenit raket sistemləri üçün uzaq məhv etmə zonası 90 km-ə qədər artırılan 5V55RM raketlərinin tədarükü başladı. Bu raketlər S-300PT/PS hava hücumundan müdafiə sisteminin hər birində istifadə edilə bilər. Öz döyüş xüsusiyyətlərinə görə, S-300PS modernləşdirilmiş S-300PT sisteminə bənzəyir, lakin bütün atıcı qurğular MAZ-543 özüyeriyən şassilərdə yerləşir.

İrəvandakı paradda özüyeriyən 5P85S ZRS S-300PS

Ermənistan silahlı qüvvələrində S-300PT zenit raket sistemlərindən əlavə iki ədəd S-300PS zenit raket divizionu da var. Bu zenit raket divizionları Azərbaycanla sərhədə yaxın Gorus və Kamxut kəndlərinin yaxınlığındakı dağlıq ərazidə yerləşdirilib .

Gorus kəndi yaxınlığında S-300PS hava hücumundan müdafiə sistemi

Ermənistan hərbi rəhbərliyinin fikrincə, burada yerləşdirilən zenit raket sistemlərinin məhv etmə uzaqlığı, Qarabağı Ermənistanla birləşdirən dəhliz üzərində hava hücumundan müdafiə çətiri yaratmağa və Azərbaycan təyyarələrinin işğal altında olan ərazilərdə yerləşdirilmiş qüvvələrin mövqelərinə hücumlarının qarşısını almağa imkan verir. Peyk görüntüləri açıq şəkildə göstərir ki, İrəvan ətrafındakı S-300PT-dən fərqli olaraq, ölkənin dağlıq bölgələrindəki S-300PS bölmələri məhdud şəkildə hazır vəziyyətdədir - atəş mövqeyindəki atıcı qurğuların sayı ştat cədvəlindən qat-qat azdır. Bununla birlikdə, S-125 aşağı hündürlükdə hava hücumundan müdafiə zenit raket kompleksinin atıcı qurğularının əksəriyyəti də idarə olunan zenith raketlərlə tam təchiz olunmayıb. Göründüyü kimi, bu, idarə edilən zenit raketlərinin olmaması, olanların isə “ömrünü uzatmaq” cəhdi ilə əlaqədardır.

İrəvan-Parakar aerodromu yaxınlığında S-125 hava hücumundan müdafiə sistemi

2016-cı ildən bəri Ermənistanda cəmi 5 ədəd S-125 zenit raket divizionu hazır vəziyyətə gətirilib. Bir sıra kütləvi informasiya vasitələrində deyilirdi ki, Ermənistan “yüz iyirmi beş”lərini “Peçora-2M” səviyyəsinə qədər modernləşdirməkdə maraqlıdır. Lakin iqtisadi çətinliklər ucbatından, ölkədə bunun üçün pul vəsaiti tapılmadığından lahiyə həyata keçrilmədi.

Bundan əlavə, Ermənistanda hava şəraitini nəzarətdə saxlamaq üçün beş daimi radiolokasiya postu da fəaliyyət göstərir. Zenit raket divizionlarına, qırıcı təyyarələrə hədəf təyin etməklə yanaşı, P-18, P-37, 5N84A, 22J6M, 36D6 radiolokatoru, PRV-16 və PRV-17 radiohündürlük ölçən stansiyaları mülki təyyarələrin uçuşlarını da idarə etmək üçün istifadə olunur. Xarici mənbələrə görə, əvvəllər “Kruq” hava hücumundan müdafiə briqadalarının tərkibində olan P-40 mobil hava hədəflərini aşkaretmə stansiyaları, istismardan çıxarılmayaraq hazırda stasionar vəziyyətdə istismar edilir. Gümrüdəki və Erebuni aviabazasındakı müşahidə radarlarına rus mütəxəssisləri xidmət göstərir.

Aştarak şəhəri yaxınlığında ikikordinatlı “Səma-SV” markalı radiolokasiya stansiyasının yerləşdirilməsinə dair məlumatlar var. Əvvəllər Karbi kəndinə gedən yolun yaxınlığında S-125 və S-75 hava hücumundan müdafiə sistemlərinin mövqeləri yerləşirdi. İndiyə qədər S-75 üçün raketlər hərbi hissənin ərazisində saxlanılır. Təsdiqlənməmiş məlumatlara görə, Araqats dağında 57U6 “Periskop-VM” radiolokasiya kompleksi yerləşdirilib. Bu radiolokasiya stansiyası aşağı hündürlüklərdə, çətin maneələr və dağ şəraitində uçan hədəfləri aşkar etmək üçün xüsusi olaraq hazırlanıb . Gürcüstan və Azərbaycan sərhədlərinin qovşağında, Verin Axtala kəndinin yaxınlığında 5N84A “Oborona-14” və 36D6 radiolokasiya stansiyaları yerləşdirilib.

Ermənistanda hava hücumundan müdafiə sistemləri və radar postlarının mövqeləri

Yüksək çinli erməni hərbçilərinin açıqlamalarına görə, ölkənin düzənliklərində yerləşən radiolokasiya stansiyalarından alınan məlumatlar real vaxt rejimində avtomatlaşdırılmış hava hücumundan müdafiə sistemlərinə ötürülür. Dublikat rabitə kanalları olaraq Qısa və Ultraqısa radio şəbəkələri, həmçinin radiorele xətləri istifadə olunur. Qərb məlumatlarına görə, Ermənistanın Hava Hücumundan Müdafiə Sisteminin mərkəzi komanda məntəqəsi Ovtaşat kəndinin yaxınlığında və İrəvandan 17 km qərbdə yerləşir.

Ermənistan silahlı qüvvələrinin zenit raket və radiotexniki qoşunlarının vəziyyətini qiymətləndirərək qeyd etmək olar ki, ən müasir erməni S300PT/ PS hava hücumundan müdafiə sistemləri resurslarının bitməsi səbəbindən ömrünün sonuna yaxınlaşır. İstehsalçı tərəfindən yayımlanan məlumatlara görə, hazırda 5V55R/5V55RM zenit raketlərinin zəmanət müddətinin vaxtı çoxdan bitib. Aerokosmik Müdafiə Almaz-Antey Konserninin nümayəndələri ən yeni S-300PS hava hücumundan müdafiə sistemləri üçün təyin edilmiş resursun 2013-cü ildə başa çatdığı barədə məlumat verdilər. Bu da qaçılmaz olaraq döyüş növbəsində olan zenit raket sistemlərinin texniki etibarlılıq səviyyəsinə təsir etməkdədir. Rusiya hava hücumundan müdafiə qüvvələri üçün 5V55R zenit raketlərinin istehsalı 90-cı illərin sonlarında dayandırıldığı üçün, çox kəskin problem döyüş sursatların alınmasıdır. SSRİ Hava Hücumundan Müdafiə Qüvvələri üçün “ S-125” Zenit raket sistemlərinin ardıcıl istehsalı 80-ci illərin əvvəllərində tamamlandı. Əlbəttə ki, aşağı hündürlüklü S-125 çox müvəffəqiyyətlidir və lazımi baxımla olduqca problemsizdir, lakin onun da resursu tükənməz deyil.

”KamAZ” bazasında S-125 hava hücumundan müdafiə sistemləri üçün yeni nəqliyyat və yükləmə vasitəsi

Rusiyadan ehtiyat hissələrin tədarükü və yerli müəssisələrdə aparılan təmir işləri səbəbindən zenit raket sistemlərinin avadanlıqlarını işlək vəziyyətində saxlamaq çətinliklə mümkün olur. Ermənistanın mövcud S-125 hava hücumundan müdafiə sistemlərini modernləşdirmək niyyətində olduğuna dair dolayı dəlil, 2016-cı ilin sentyabr ayında üçoxlu tam ötürücü ”KamAZ” bazasında yeni nəqliyyat yükləmə avtomobillərinin nümayişidir .

İrəvandakı bir paradda “Buk-M2” hava hücumundan müdafiə sistemi

Ermənistanın hava müdafiəsində yeniliklərdən biri də “Buk-M2” orta mənzilli mobil hava hücumundan müdafiə sistemidir. Təkərli nəqliyyat vasitələrinə yüklənmiş bir neçə döyüş maşını da 2016-cı ildə keçirilən hərbi paradda nümayiş olundu. S-300PT/PS hava hücumundan müdafiə sistemləri, həmçinin S-125M1 və “Buk-M2” hava hücumundan müdafiə sistemləri Hərbi Hava Qüvvələrinin bir hissəsi olaraq siyahıya alınıb.

“Buk-M2” zenit raket kompleksi döyüş mövqeyində

Strateji əhəmiyyətli obyektlərin və paytaxtın müdafiəsini təmin edən zenit-raket sistemləri ilə yanaşı, Ermənistan silahlı qüvvələri aşağı hündürlükdə təyyarələrə qarşı istifadə olunan xeyli sayda hava hücumundan müdafiə sisteminə malikdir. 178 ədəd yaxın məsafəli hava müdafiə raket sistemləri “Osa-AK/AKM” təkərli üzən şassi əsasında (MT-LB), 48 ədəd “Strela-10” tırtıllı MT-LB baza əsasında, 48 ədəd ZSU-23-4 “Şilka”. Bundan əlavə, 90 ədəd daşınan zenit raket kompleksi “İqla”, “İqla-S” və 400-ə qədər köhnə “Strela-2M” və “Strela-3” var. Qoşunlarda və “saxlama”da bir neçə yüz 23 və 57 mm-lik zenit silahları və 14,5 mm-lik ZPU var. ZU-23-2-nin bir hissəsi yüksək keçid qabiliyyətinə malik olan avtomobil üzərində və yüngül zirehli izli konveyerlərdə quraşdırılıb.

Bu məlumatların nə dərəcədə etibarlı olduğunu söyləmək çətindir, ancaq “OSA” ailəsinin zenit raket sistemlərinin sayı baxımından, çox güman ki, Ermənistana çatdırılan bütün komplekslər nəzərdə tutulur. Yüksək bir ehtimal ilə, güman edə bilərik ki, “Osa” hava hücumundan müdafiə sisteminin seriyalı istehsalının dayandırılmasından 30 il sonra, komplekslərin əhəmiyyətli bir hissəsi sıradan çıxıb və faktiki sayı daha azdır.

Təsadüfi deyil ki, 2016-cı ildə Rusiya ilə “İqla-S” və “Verba” portativ zenit sistemləri də daxil olmaqla, müasir silahların böyük bir dəstinin alınması üçün bağlanmış 200 milyon dollarlıq kreditin verilməsi barədə müqavilə əldə edildi. Ermənistanın hava hücumundan müdafiə qüvvələrinin döyüş hazırlığının lazımi səviyyədə saxlanmasına Rusiyanın köməyi və yerli müəssisələrdə avadanlıq və silahların təmiri, bərpası təşkil edilir. Rusiyadakı mütəxəssislərin köməyi ilə mövcud hava hücumundan müdafiə sistemləri və sistemlərinin bərpası və “kiçik” modernləşdirilməsi təşkil edilir.

Bu sahədə Rusiya-Ermənistan qarşılıqlı əlaqəsinin nümunəsi “Osa-AKM” hava hücumundan müdafiə sistemində bərpa işləri aparılarkən müasir radioelektron və kompüter texnologiyalarından istifadə etməklə yeni rəqəmsal radar siqnal emal sisteminin quraşdırılmasıdır.

21 avqust 1992-ci il tarixində Ermənistan ərazisində yerləşən Rusiya Federasiyası Silahlı Qüvvələrinin hüquqi statusu haqqında Müqaviləyə və 16 mart 1995-ci ildə Ermənistan Respublikası ərazisindəki Rusiya hərbi bazası haqqında Müqaviləyə uyğun olaraq Gümrü yaxınlığında 102-ci Rusiya hərbi bazası yaradıldı. Bazanın istismarı ilə bağlı müqavilə əvvəlcə 25 il müddətinə bağlandı və 2010-cu ildə daha 49 il (2044-cü ilə qədər) uzadıldı, Rusiya isə icarə haqqını ödəmir. Deməliyəm ki, hazırkı vəziyyətdə Ermənistan öz ərazisini təmannasız Rusiya verməkdə maraqlıdır. Rusiya Xarici İşlər naziri Sergey Lavrovun verdiyi açıqlamadan belə nəticə çıxır ki, Ermənistana qarşı təcavüz Rusiya üçün xarici təhdid kimi görüləcək.

Bazadakı rus qoşunlarının sayı 4000 nəfər arasındadır. 2006-cı ildə Rusiya Qüvvələrinin Zaqafqaziyadakı Qrupunun qərargahı, habelə əvvəllər Gürcüstanda yerləşdirilmiş şəxsi heyət və silahların bir hissəsi Gürcüstan ərazisindən bura keçirildi. 2006-cı il etibarilə Rusiya qoşunlarının Qafqazdakı ən uzun mənzilli hava hücumundan müdafiə sistemi “Kruq-M1” hava hücumundan müdafiə sistemi idi. Lakin hazırda bu köhnəlmiş kompleks S-300V hava hücumundan müdafiə sistemi ilə əvəz edilib. 988-ci zenit-raket alayının iki batareyası Gümrüdəki daimi hava hücumundan və raketdən müdafiə bazasının müdafiəsini təmin edir.

Gümrü yaxınlığında S-300V hava hücumundan müdafiə sistemlərinin mövqeyi

S-300V- zenit raket sisteminin seçimi Rusiya bazasını taktiki raketlərin mümkün raket hücumlarından qorumaq istəyi ilə müəyyən edildi. Bu sistem, S-300P ilə müqayisədə böyük raket əleyhinə xüsusiyyətlərə malikdir. Eyni zamanda, S-300V hava hücumundan müdafiə sisteminin döyüş istismarı və döyüş sursatının doldurulma müddəti əsasən aerodinamik hədəflərlə mübarizə üçün hazırlanan S-300P modifikasiyasından daha zəifdir.

Uzun mənzilli hava hücumundan müdafiə sistemləri ilə yanaşı, Rusiyanın burada yerləşdirilən motoatıcı və tank briqadalarını effektiv şəkildə qorumaq zenit-raket-artleriya divizionuna həvalə olunub. Bu divizion öz tərkibində 6 ədəd “Strela-10” və 6 ədəd ZSU-23-4 “Şilka” hava hücumundan müdafiə sistemlərini cəmləşdirir. 2016-cı ilin oktyabrında Vladimir Putin Ermənistana səfəri zamanı 102-ci hərbi bazaya baş çəkdi. Bundan əlavə, S-300V uzun mənzilli və “Strela-10” qısa mənzilli hava hücumundan müdafiə sistemi ilə yanaşı, ən son “Buk-M2” orta mənzilli hava hücumundan müdafiə sistemi burada nümayiş etdirildi.

2015-ci ilin dekabrında Rusiya Müdafiə naziri Sergey Şoyqu və Ermənistan Müdafiə naziri Seyran Ohanyan Qafqazda “Vahid Hava Hücumundan Müdafiə Sistemi” nin yaradılması haqqında saziş imzaladı. Bu razılaşma çərçivəsində Rusiya və Ermənistanın hava hücumundan müdafiə və hava məkanına nəzarət sistemlərinin vahid idarəetmə altında işləməsi və real vaxt rejimində məlumat mübadiləsi aparılması nəzərdə tutulur. KTMT-nin Qafqaz bölgəsində vahid regional hava hücumundan müdafiə sisteminin yaradılması haqqında sazişin bir hissəsi olaraq Rusiya müasir rabitə və avtomatlaşdırılmış idarəetmə sistemləri təchiz etməyi öhdəsinə götürüb. Ermənistanın hava hücumundan müdafiə sistemini gücləndirməli olan əlavə zenit sistemlərinin pulsuz ötürülməsi də təmin edilir.

Növbəti 5-7 il ərzində Ermənistanın hava hücumundan müdafiə sisteminin mövcud döyüş potensialını qorumaq üçün S-300PT/ PS hava hücumundan müdafiə sistemlərini və köhnəlmiş radarları əvəz etmək lazımdır. Ermənistanın maddi vəziyyətinin müasir silahların geniş miqyaslı satın alınmasına imkan vermədiyini nəzərə alsaq, bu yükün Rusiya üzərinə düşəcəyi güman edilməlidir.

Əlbəttə ki, Rusiya hərbçiləri işğal altında olan ərazilərə müdaxilə etməyəcək, lakin Azərbaycan və ya Türkiyənin Ermənistanın özünə hücum etməsi halında İrəvanın tərəfində vuruşacaqlarına şübhə yoxdur.

Ermənistanın yeni əldə etdiyi ZRS - “Tor-M2”

Ermənistan rəhbərliyi ilk növbədə Dağlıq Qarabağ üzərində aşağı,orta və yüksək hündürlüklərdə uçan hava hədəflərinin uçuşlarının qarşısını almaq məqsədi ilə ilk növbədə 9K332 “Tor-M2” zenit raket sistemlərinin almasına maraq göstərirdi ki, onu da ötən gün əldə etdi.

9K332 “Tor-2M” hava hücumundan müdafiə sisteminə daxildir:

- tuşlama stansiyası;

- döyüş vasitəsi 9A330;

- hədəf aşkaretmə stansiyası-SOÇ;

- 9M330 zenit raketləri.

Əsas taktiki-texniki göstəriciləri

Hədəf aşkarlama stansiyası F-15 tipli təyyarələri 25-27 km və 30-6000 metr yüksəkliklərdə təyin etməyə imkan verir (aşkarlanma ehtimalı ən azı 0,8). İdarə olunan bomba və raketlər üçün aşkarlama aralığı 10-15 kilometrdən çox deyil. Yerdə (məsafədə 6-7 km-ə qədər) və havada (12 km-ə qədər) helikopterləri aşkarlamaq mümkündür.

Döyüş işləri zamanı kompleksin reaksiya müddəti 8.7 saniyədir, qısa bir dayanma zamanı raketin buraxılması üçün (qoşunların müşayiəti ilə) bu göstərici 2 saniyə artır. Döyüş vasitəsini səyyar rejimindən döyüş rejiminə və arxaya köçürmək təxminən 3 dəqiqə çəkir. Atıcıya raketlərin yüklənməsi təxminən 18 dəqiqə çəkir. Sursat yüklənməsi 9T231 nəqliyyat-yükləmə maşınından istifadə edilərək həyata keçirilir. 9M330 raketi saniyədə 25 metr sürətlə atıcı qurğusundan atılır. Şaquli şəkildə atılan raket hədəfə doğru əsas mühərrik işə salındıqdan sonra verilmiş istiqamətdə uçur. Raket atıldıqdan 1 saniyə sonra raketin yürüş mühərriki işə düşür. Boşlatma qurğusundan bir yarım kilometr məsafədə 9M330 raketi, saniyədə 800 metrə qədər sürətə sahibdir.

Hədəfin məhv edilməsi döyüş başlığının çoxsaylı fraqmentləri tərəfindən həyata keçirilir. Bir təyyarəni raketlə vurma ehtimalı 0.3-0.77, helikopterlər üçün vurma ehtimalı 0.5-0.88, uzaqdan pilotlu təyyarələr üçün isə bu göstərici 0.85-0.95-dir. Bütün bunlara baxmayaraq Rusiya 9K332 “Tor-2M” hava hücumundan müdafiə sistemini modernizə etməkdə davam edir. Modernləşdirilmə nəticəsində zenit raket sisteminin taktiki göstəricilərinin və məhvetmə zonalarının hüdudlarının daha da artırılması nəzərdə tutulur. Bu zenit raket sistemi “Osa” zenit raket sistemindən yalnız hədəf və raket kanallarının sayına, məhvetmə zonasının hüdudlarına görə fərqlənir.

Əldə edilən “Tor-M2”dən əlavə, düşmən ölkənin hərbi rəhbərliyi Rusiya istehsalı olan digər zenit raket sistemlərinin (“Tunquska-M1”, “Pantsir-S1”, “Sosna-PA”, MD-PS) alınmasını da nəzərdən keçirir.

Lakin sadalanan bu zenit raket sistemlərinin texniki göstəriciləri və məhvetmə zonalarının hüdudları baxımından elə də böyük əhmiyyət kəsb etmir.

Ermənistanın HHM sisteminin təşkili və mövqelərdə yerləşdirilməsini analiz etdikdə qənaətə gəlmək olur ki, düşmənin burada əsasən üç niyyəti var:
1. Daha bahalı və yüksək məhvetmə xassələrinə malik olan zenit raket sistemlərini böyük şəhərlərin və iqtisadi obyektlərin müdafiəsinə yönəltmək;
2. Yüksək məhvetmə xassələrinə malik olan zenit raket sistemlərinin və hədəf kəşfiyyat stansiyaların bir qismini Respublikamızın Ermənistanla(əsasən Qarabağla) təmas xəttinə yaxın məsafələrdə yerləşdirməklə öz hava sərhədlərini qorumaqla yanaşı, orta və yüksək hündürlüklərdə Qarabağ üzərindəki hava məkanını da nəzarətə götürmək;
3. Daha mobil və uzuz başa gələn (“Osa”, “İqla”, ZSU 23-4 “Şilka”, alınması nəzərdə tutulan “Tor”) zenit raket sistemlərini isə əsasən işğal altında olan ərazilərdə yerləşdirməklə qəfil peyda olan hədəflərin uçuşlarının qarşısını almaq. Burada da düşmən üç məqsəd güdür:
- Yerin relyefindən və dağ şəraitindən istifadə edərək aşağı hündürlüklərdə uçan hədəfləri məhv etmək;
- Hətta aşağı hündürlüklərdə uçan hədəfləri məhv etmək imkanı olmadıqda belə pilotların psixologiyasına təsir etməklə (kütləvi atış) onları daha yüksəkliklərdə uçmağa məcbur etmək və bu zaman hədəflərin arxada yerləşdirilən daha yüksək döyüş imkanlarına malik zenit raket sistemlərinin atəş zonasına düşməsini təmin etmək;
- Düşmən ehtiyyat edir ki, Azərbaycan Silahlı Qüvvələri öz doğma torpaqlarını azad etməyə başladıqda ilk növbədə məhv ediləcək obyektlərdən biri elə bu zenit raket sistemləri olacaq. Odur ki, bahalı və daha yüksək texniki göstəricilərə malik olan zenit raket sistemlərini bu ərazilərdə yerləşdirməkdən çəkinirlər. Düşmənin Hava Hücumundan Müdafiə atəş sisteminin dəf edilmə prinsipləri

Azərbaycan Silahlı Qüvvələri öz doğma torpaqlarını işğalçı düşmənlərdən azad edən zaman ilk tapşırıqdan biri vətənimizin bir parçası olan Dağlıq Qarabağ üzərində səmada üstünlüyü ələ almaq olacaq. Bunun üçün ilk növbədə düşmənin bu ərazilərdə yerləşdirdiyi HHM vasitələrini məhv etmək, ya da döyüş qabiliyyətini itirmiş vəziyyətə gətirməliyik. Ümumiyyətlə HHM vasitələrinin susdurulmasının (məhv edilməsi, döyüş qabiliyyətinin itirilməsi) bir çox taktiki üsulları var. Burada biz bu üsulların əsaslarını və HHM silahlarının tam və ya qismən döyüş qabiliyyətinin itrilməsini nəzərinizə çatdıracağıq.

İlk növbədə onu qeyd etmək istəyirəm ki, HHM silahları (ZRK,ZRS) hədəf və raket kanallarına görə bir, iki, üç və daha çoxkanallı olduğuna görə, döyüş zamanı bu kanalların biri, ikisi sıradan çıxsa da HHM silahları məhdud da olsa döyüşə hazır sayılır. Buna görə biz HHM silahlarını susdurmaq üçün yalnız birkanallı sistemi sıradan çıxarmalı və ya məhv etməliyik. Yəni demək istəyirəm ki, əgər S-125 ZRS-də 4 ədəd 5P74 markalı atıcı qurğu varsa və hər qurğunun üzərində 4 raket yerləşirsə, biz bir atıcı qurğunu məhv etsək belə, bu ZRS döyüşə sadəcə 16 raketlə deyil 12 raketlə hazır sayılır. Qarşımıza məqsəd qoysaq ki, biz bu ZRS məhv etməliyik, o zaman yalnız Antenna postunu sıradan çıxarmalıyıq ki, bütün bu zenit raket sistemi metal yığınına çevrilsin. Hərbi Hava Qüvvələrinin döyüş taktikasında, HHM sistemlərinin atəş zonalarının yarılması, onların məhv edilməsi (döyüş qabiliyyətini itirmək) üsulları var. HHM silahları inkişaf etdikcə bu üsullar da inkişaf edir.

Bəs bu taktiki üsullar hansılardır? 1. HHM vasitələrini atəş nəticəsində məhv etmək (artilleriya, yaylım atəş sistemləri, kiçik taktiki raketlər və dron kamikadzelər vasitəsi ilə....).
2. Radiotexniki və radioelektron mübarizə vasitələri vasitəsilə düşmənin HHM zenit sistemlərinin işini iflic etmək, təyyarələr və ya digər uçan HHQ vasitələrlə bu ZRS-i birbaşa təyinatla məhv etmək.
3. Hərbi Hava Qüvvələrinin təyarələrində olan düşmənin radioelektron vasitələrinin işlədiyi ektromaqnit şualarına özüyönələn raket və bombaların tətbiqi (düşmənin ZRS məhvetmə zonasına girmədən).
4. Aviasiyanın taktiki döyüş düzlüşündən istifadə edərək (demonstrativ aldadıcı qrup, aktiv və passiv maneə tətbiq edən qrup, bilavasitə düşməni məhv edən qrupun birlikdə tətbiqi) düşmənin HHM sistemlərini məhv etmək.
5. Döyüş başlamazdan əvvəl diversiya vasitəsi ilə ZRS-lərin əsas aqreqat və qurğularının (S-125 ZRS antenna postu, “Buk M1” antenna sistemi SOÇ, “Tor- M1” antenna qurğusu, ümumuyətlə düşmən silahlı qüvvələrində olan bütün ZRS-in birkanallı sistem və qurğuları) məhv edilməsi və ya sıradan çıxarılması.

Hərbi ekspert Ramiz Şərifov

Mənbə: ordu.az