Suriya üsyançılarının son qalası olan İdlibdə Türkiyə və Rusiya bir-birinə qarşı müharibə risklərindən qaçmaq istəyirlər.

KONKRET.az xəbər verir ki, İsveçrənin “Neue Zürcher Zeitung” nəşrində ekspert Christian Weisflog bu barədə tam antirusiya əhval-ruhiyyəsi ilə məqalə yazıb.

“Tərəflər üçün nəticələr fəlakətli olsa da, məsələ məhz buna doğru gedir.

Türkiyənin şimal-qərbində Rusiya ilə Türkiyə arasındakı müharibəni hələ də təsəvvür etmək çətindir. Münaqişə edən hər iki tərəf üçün nəticələr fəlakətli olardı. Buna baxmayaraq, heç vaxt müharibə indi olduğu kimi qaçılmaz görünmürdü. “Əməliyyat istənilən vaxt başlaya bilər”, — deyə Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan çərşənbə günü xəbərdarlıq edib. — Biz son xəbərdarlıq edirik”.

Son zamanlar Türkiyə Suriyanın İdlib əyalətində hərbi kontingentini xeyli artırıb. Fevralın əvvəlindən Ankara oraya daha 7000 əsgər göndərib. Beynəlxalq Böhran Qrupunun məlumatına görə, indiyədək Suriyadakı türk qoşunlarının sayı 12 min nəfər olub. Bundan başqa, Türkiyə islamçı üsyançıların tutduqları əraziyə 2500 zirehli transportyor, tank və ağır artilleriya silahı da atıb.

Rejimi sürətlə irəliləyir

Beləliklə, Ərdoğan Əsəd rejiminin bu ilin əvvəlindən yeni-yeni əraziləri tez bir zamanda ələ keçirməsinə reaksiya verib. Suriyalı qiyamçıların son dayaqlarına hücum bəzi fasilələrlə on aydır ki, davam edir. Lakin Rusiya tərəfindən havadan dəstəklənməsinə baxmayaraq, o, uzun müddət xüsusi nəticələr verməyib. Lakin ötən həftə qiyamçıların müdafiə xətləri sanki üzüaşağı idi. Nəzarət etdikləri ərazi iki dəfə azalmışdır.

Cəmi bir neçə gün ərzində Əsəd qoşunları Marat — əl-Numan və Sarakeb əyalətinin hər iki ən vacib şəhərini ələ keçirmiş və Dəməşq və Hələbdən gələn M5 şosesini öz nəzarətinə götürmüşlər. Bununla yanaşı, rejimin qoşunları Türkiyə ordusunun bir neçə müşahidə məntəqəsini ələ keçirib, 13 türk əsgərini öldürüblər. Suriya ordusu ilə əhatə olunan bu məntəqələr indi cəbhə xəttinin arxasında yerləşir. Lakin Ankara hərbçilərini oradan çıxarmaq niyyətində deyil.

Əksinə: fevralın 5-də Ərdoğan ultimatum verdi. O bildirib ki, əgər Əsəd qoşunları ayın sonunadək Türkiyənin müşahidə məntəqələrinə nəzarət edən xətlərə qayıtmasalar, Türkiyə bunun cavabını verəcək. O, tələbini 2018-ci il Rusiya ilə Soçi razılaşması və 2017-ci il deeskalasiya zonalarının yaradılması haqqında sazişlə əsaslandırıb. Hər iki sənəd İdlib regionunda müdafiəçi fövqəldövlət rolunu Türkiyənin üzərinə qoyub.

Bu razılaşmalar daha da genişlənmənin qarşısını almaq üçün nəzərdə tutulmuşdu, amma nə Rusiya, nə də Türkiyə onlara əməl etmirdi. Türkiyə İdlib ətrafında silahsızlaşmış zona yaratmalı idi. Bunun üçün o, “radikal terrorçular qrupu”nun, ilk növbədə, “əl-Qaidə”yə yaxın olan “radikal terrorçular”ın qarşısını almalı idi. “Həyat Təhrir əş-Şam” cihadçı koalisiyası son bir il əvvəl demək olar ki, bütün İdlibi nəzarətə götürdü. Buna görə də Hələb, Dəməşq və Latakiya arasında inşa razılaşması nəzərdə tutulsa da, M5 və M4 şosesi açılmadı.

Ərdoğan yaxşı vəziyyətdə deyil

Ərdoğan bu səhvləri bilir. Bilir ki, indi o, çox böyük riskə gedir. İdlib üzərində hökmranlığa malik olan Rusiya, çətin ki, türk ordusunun Əsəd əsgərinə hücum edəcəyi anına laqeyd yanaşsın. Ərdoğan özünə güvənsəydi, ultimatumu üçün üç həftəlik müddət təyin etməzdi. Rəqibin yeni əraziləri nə qədər sürətlə tutduğunu nəzərə alsaq, bu, çox böyük müddətdir.

Doğrudur, üsyançılar artıq türk artilleriyasına güvənirlər. Onlar Türkiyənin yaratdığı zenit-raket kompleksləri vasitəsilə iki Suriya vertolyotunu vurublar. Amma göründüyü kimi, hələ ki, nə Moskva, nə də Dəməşq narahat deyil. Hər şeydən əvvəl, Hələbdən Qərbə yeni ərazilər ələ keçirildi və bunun sayəsində Şimali Suriya paytaxtının aeroportu hələ ki, yalnız Dəməşqə və Qahirəyə sərnişin təyyarələrinin uçuşları üçün yenidən açıldı.

Bundan başqa, Rusiya və Suriya HHQ-nin intensiv bombardmanından sonra cümə axşamı iki türk əsgəri yenidən həlak olub. Ankarada Müdafiə Nazirliyi dərhal bəyan edib ki, əvvəllər də Türkiyə mövqelərinə hücum zamanı ordu Əsədin 50 döyüşçüsünü, həmçinin onların beş tankını və digər nəqliyyat vasitələrini məhv edib.

Buna baxmayaraq, Moskva hesab edir ki, Ankara ilə bağlı vəziyyət daha əlverişlidir. Rusiya Prezidenti Vladimir Putin hələ 2015-ci ildə Rusiya qırıcısının Türkiyə-Suriya sərhəd rayonu üzərində vurulmasından sonra Ərdoğana dərs verib. O zaman o, Türkiyənin idxal məhsullarının idxalına sanksiya tətbiq edib, Türkiyəyə turist səfərlərini dayandırıb və qaz kəmərlərindən birinin üzərində işləri dayandırıb. Milyardlarla dollarlıq zərərin qarşısını almaq üçün Ərdoğan yarım il sonra Putinə qırıcı ilə bağlı təəssüfləndiyini ifadə etdi.

İdlibdən sonra nə olacaq?

Məsələ ondadır ki, Ərdoğan bu dəfə də zəiflik göstərə bilər. Yalnız 2019-cu ilin dekabr ayından 900 mindən artıq insan Əsəd qoşunundan Türkiyə sərhədinə qədər qaçıb. Əgər rejim əyalətin eyni adlı paytaxtını İdlibi ələ keçirmək istəsə, daha bir neçə yüz min adam qaçacaq. Onun qapalı sərhədlərinin açılması tələbi ilə Türkiyəyə təzyiqlər güclənəcək. Ankara isə bütün vasitələrlə bundan qaçmağa çalışacaq. Çünki artıq bu gün ölkədə olan 3,6 milyon suriyalı onun üçün ciddi yükdür.

Əgər onların bir qismi Hələbdən şimalda Türkiyənin nəzarətində olan vilayətlərdə gizlənə bilsəydi, qaçqınlar problemini bir qədər zəiflədilə bilərdi. İdlibi itirən Ankara isə Suriyanın münbit aqrar rayonları ilə bağlı əsas yollara nəzarəti itirəcək. Bu isə o deməkdir ki, Türkiyə və Suriya müxalifəti ciddi təzyiq vasitəsini itirəcək və hansı ki, onlar bu vasitə ilə Yeni Suriya konstitusiyasının qəbulu zamanı danışıqların gedişinə təsir göstərməyə çalışacaqdılar.

Suriyada kompromislər qısa ömürlüdür

Ankara Moskvaya təzyiqlərini artırmaq üçün yenidən Vaşinqtonla yaxınlaşmağa çalışır. Kütləvi informasiya vasitələrinin məlumatına görə, Türkiyə ABŞ-dan Suriyadan mümkün hücumlardan daha etibarlı qorunmaq üçün əlavə “Patriot” zenit-raket kompleksləri almağı xahiş edib. Amma ABŞ İdlibdə Türkiyəyə yardım etmək istəyib-istəməməyəcəyi də şübhə doğurur. Bunun üçün Ərdoğan əvvəlcə Rusiyanın alınmış S-400 zenit-raket kompleksini yerbəyer etməlidir.

Baş verənlərə ayıq nəzər salsaq, indi problemin ən mümkün və ağıllı həlli Moskva ilə Ankara arasında daha bir kompromisin ola bilməsidir. Əsəd rejimi Hələb şosesindən başqa, nəqliyyat yolları üzərində də Latakiyaya və onun cənubundakı rayonlara nəzarət edə bilərdi. Dəməşqlə Moskva İdlib şəhərinə hücum etməkdən və bundan sonra da irəliləməkdən imtina edərdilər. Ancaq problem ondan ibarətdir ki, keçmişdə bu cür kompromislər çox qısa ömürlü olub”.

 

Mənbə: konkret.az