Hava Hücumundan Müdafiə (HHM) əhali arasında itkiləri, hava hədəflərindən və hərbi hədəflərə, iqtisadi obyektlərə vurulan zərərləri azaltmaq üçün düşmənin hava hücumu vasitələrinə qarşı mübarizəyə yönəlmiş addımlar və döyüş hərəkətlər toplusudur. Düşmənin havadan edilən hücumlarını pozmaq (dəf etmək) üçün xüsusi HHM sistemləri yaradılır. Hava hücumundan müdafiə aşağıdakı sistemləri əhatə edir:
1. Radio Elektron Mübarizənin təşkili;
2. Düşmənin hava kəşfiyyatı və habelə qoşunların bu barədə məlumatlandırıcı hərəkətləri;
3. Maskalanma;
4. Zenit-Raket Artilleriya maneəsi;
5. İdarəetmə və digərləri.

Ölkənin hava hücumundan müdafiəsi necə olur?
1. Obyektə görə - xüsusilə vacib obyektlərin qorunması üçün;
2. Zonal - mühafizə obyektlərinin olduğu müəyyən ərazilərin qorunmasını təmin etmək üçün;
3. Zonal-obyekt - zonalı hava müdafiəsini, xüsusilə vacib obyektlərin birbaşa müayinəsi ilə birləşdirmək üçün hazırlanıb.
Bu günə qədər HHM birləşmələri silah mübarizəsində ən vacib komponentlərdən birinə çevrilib. Buna isə dünya müharibələri təcrübəsi kömək edib.
Ötən əsrin 50-ci illərinin sonuna qədər HHM sistemləri zenit artilleriya sistemləri və xüsusi olaraq nəql edilmiş zenit raket sistemləri ilə təchiz edildi. Eyni zamanda qoşunların döyüş əməliyyatlarında etibarlı şəkildə səmadan örtülməsi üçün hava hücumu imkanlarından artan istifadəsi səbəbindən yüksək səmərəli və yüksək mobil HHM sistemlərinin olması tələb olundu. İkinci nəslin silahlarının təsnifatı və xüsusiyyətlərinin arqumentləşdirilməsinə sistemli yanaşmaların yaradılması və istifadəsinə ehtiyac var idi. Hədəflərin növləri və təsnifatları ilə balanslaşdırılmış silah sistemlərinin inkişafını və bir idarəetmə sisteminə birləşdirilmiş, radar kəşfiyyatı, texniki avadanlıq və rabitə ilə təchiz olunmuş bir silah sistemini inkişaf etdirdi. Beləliklə bu silah sistemləri yaradıldı.


Zenit raket-artilleriya və raket bölmələrində, birləşmələrdə və bölüklərdə dəyişiklik baş verdi. Zenit Raket Divizionlarından başlayaraq bütün zenit raket birləşmələrində məcburi komponentlər oldu və hərbi bölgələrdə vahid HHM sisteminə çevrildi. Bu, hərbi bölgələrin HHM qüvvələrində döyüş istifadəsinin effektivliyini xeyli artırdı və yüksəkliklərdə, habelə silsilələrdə düşmənə atəş zərbələrinin yüksək sıxlığı ilə atəşə tutuldu.
HHM-in əsas vəzifəsi nələrdir?
1. Hərbi Dəniz Qüvvələrinin Sahil Mühafizəsinin hərbi birləşmələrinin, rayonlarının, bölmələrinin və HHM bölmələrinin HHM sistemləri və hava qüvvələrinin növləri ilə birlikdə hava qüvvələrinin qabaqcadan yerləşdirilməyə hazırlığını təmin etmək üçün dəstək tədbirləri;
2. HHM bölmələrinin, hərbi cəbhələrdə (rayonlarda), qoşun qruplarında və hərbi obyektlərdə əməliyyat quruluşlarının dərinliyi boyunca HHM sistemləri və avadanlıqları və Silahlı Qüvvələrin digər qolları ilə qarşılıqlı əlaqədə dərin, əhatəli bir şəkildə qorunma tədbirləri;

3. HHM bölmələrində, şəxsi heyətin döyüş hazırlığının yüksək səviyyədə olması, döyüş tapşırıqlarını yerinə yetirən döyüş heyətinin qurulması ardıcıllığı;
4. Ümumilikdə HHM sistemlərinin fəaliyyət göstərdiyi ərazidə döyüş növbəsinin aparılması;
5. Silah birləşmələri və birlikləri, Hərbi Dəniz Qüvvələrinin Sahil Mühafizəsinin birləşmələri və raket qüvvələri şəklində artilleriya, komanda postları, aviasiya aerodromları, cəmləşmə ərazilərində ən vacib arxa cisimləri əhatə edən tədbirlər. Təyin etdiyi vəzifələr, peşələr, habelə əməliyyatlar zamanı (döyüş hərəkətləri).
HHM qüvvələrinin inkişafı və təkmilləşdirilməsi istiqamətləri
1. Zenit raket kompleks və sistemlərində istismar müddətinin ömrünü uzatmaq məqsədi ilə kəşfiyyat avadanlığı, habelə silahlı qüvvələrdə vahid bir aerokosmik müdafiə sistemi ilə inteqrasiya, hərbi əməliyyatlar zamanı strateji anti-ballistik raketlərin funksiyalarına sahib olmaq;
2. İdarəetmə orqanlarında HHM hissə və bölmələrində təşkilati və kadr quruluşlarının, verilən tapşırıqlara uyğun olaraq təkmilləşdirilməsi;


3. Hərbi texnika və silah növlərini azaltmaq üçün vahid texniki siyasət hazırlamaq və tətbiq etmək, onların birləşməsi və işlənmələrin təkrarlanma ehtimalının aradan qaldırılması;
4. Qabaqcıl HHM sistemlərinin rabitə, idarəetmə, passiv və digər qeyri-adi kəşfiyyat növləri, çoxfunksiyalı zenit raket sistemləri və yeni nəsil HHM sistemləri üçün aşağıdakı meyarlardan istifadə etməklə onların müasir avtomatlaşdırma avadanlıqları ilə təmin edilməsi: “səmərəlilik - xərc- nəticə”;
5. HHM Qüvvələrinin gücləndirilməsinə, vəziyyətdəki dəyişikliklərə və şəxsi heyətin, hərbi texnikanın və silahın itkilərinin yerlərinin doldurulmasına, çevik reaksiya üçün ehtiyatların yaradılması, hazırlanması və təmin edilməsi;
6. Təyin edilmiş döyüş tapşırıqlarının yerinə yetirilməsini və xüsusilə yerləşmə ərazilərini nəzərə alaraq, yüksək hazırlıqlı HHM hissə, bölmələrinin və birləşmələrinin hazırlanmasında əsas səyləri cəmləşdirməklə hərbi hava müdafiəsinin kollektiv döyüş hazırlığı qabiliyyətini saxlamaq;
7. Hərbi təlim sisteminin tərkibində zabit hazırlığının təkmilləşdirilməsi, əsas bilik və praktiki hazırlıq səviyyəsinin artırılması.

Bu gün HHM sistemlərinin inkişafındakı əsas istiqamətləri qeyd edək:
1. Hərbi HHM-in yeni, daha perspektivli çoxfunksional silah sistemini yaratmaq. Beləliklə, bu, xüsusi döyüş tapşırıqlarını yerinə yetirmək üçün çevik bir təşkilati və kadr quruluşunun yaradılmasına təkan olacaq. Bu sistem quru qüvvələrinin əsas silahları, həmçinin müxtəlif HHM tapşırıqlarının həlli zamanı digər qoşun növləri ilə də birləşdirilməlidir;
2. Daha yaxşı göstəricilərə sahib olacaq effektiv silah modelləri yaratmaq üçün inkişaf işlərini davam etdirmək;
3. Düşmən imkanlarının sonrakı quruluşunu əks etdirmək və HHM qüvvələrinin döyüş istifadəsinin effektivliyini artırmaq üçün süni intellekt və robotizasiya ilə avtomatik idarəetmənin tətbiq ediməsi;
4. Radioelektron Mübarizə vasitələrindən aktiv istifadə və passiv rdiolokasiya sistemlərinin geniş tətbiqi;

5. HHM sistemlərinin hava şəraitindən asılılığını azaldacaq sıx müdaxilə olduqda hücumundan müdafiə sistemlərinin döyüş effektivliyini təmin etmək üçün HHM nümunələri ilə televiziya sistemləri, elektro-optik qurğular, istilik görüntüləri ilə təmin ediməsi;
6. Silah və hərbi HHM texnikasının inkişaf perspektivi konsepsiyasına yenidən baxmaq, nisbətən aşağı qiymətə döyüş istifadəsinin effektivliyini artırmaq üçün mövcud silah və hərbi texnikanın əsaslı şəkildə modernləşdirilməsi.
Gələcəyin Zenit-Raket texnikası
HHM vasitələri, raket və aviasiya texnikalarının inkişafındakı yeni tendensiyalar dayanmır. Gələcək nəsil HHM sistemləri daha çoxyönlü olacaq və hətta anlaşılmaz hədəfləri tanımaqla yanaşı, hipersəs raketləri də məhv edə biləcək.
Hərbi hava müdafiəsində avtomatlaşdırmanın rolunun əhəmiyyətli dərəcədə artdığını qeyd edirlər. Beləliklə, ekipajın vəzifələri asanlaşır və səhvlər minimuma endirilir. Bundan əlavə, HHM qüvvələrində şəbəkə mərkəzçiliyi prinsipi (vahid bir informasiya sahəsi daxilində fəaliyyət göstərən idarələrarası qarşılıqlı əlaqə) prinsipi tətbiq olunacaq.

HHM-in ən təsirli vasitələri, ümumi idarəetmə və qarşılıqlı bir məqsədin ortaya çıxması ilə özünü sübut edəcək. Bu, texniki vasitələr döyüş qabiliyyətlərini daha yüksək səviyyəyə çatdıracaq - həm dünya miqyasında kəşfiyyat, həm də informasiya məkanında, vahid sistemin tərkibində birgə hərəkətlərdə. Komandanlığın məlumatlılığı, səmərəliliyi və birləşmələrin ümumi uyğunluğu artacaq.
Hərbi bölgələrdəki qoşunları müasir HHM sistemləri ilə təchiz etmək, mövcud silahları sonradan modernləşdirmək, müasir avtomatlaşdırılmış idarəetmə və rabitə sistemləri ilə təchiz etmədən HHM sistemlərinin təkmilləşdirilməsi mümkün deyil.
Silahlı Qüvvələrimizin HHM bölmələrində xidmət edən zabit heyyəti regionlarda gedən lokal döyüşlərdə HHM silahlarının hər birinin tətbiqini dərindən öyrənib analiz etməli və bütün döyüş alqoritmlərini təkrar-təkrar nəzərdən keçirməlidir.
“Təkrar biliyin anasıdır” atalar sözü hər bir hərbiçimizin ağlında həkk olmalıdır.
Unutmamalıyıq ki, qoşunlarımız torpaqlarımızı azad etməyə qalxdıqda, yalnız bizə - HHM zabitlərinə, onların bilik və bacarıqlarına, döyüş texnikalarının daima döyüşə hazırlığına, ən əsası hava düşməninin qətiyyətlə məhv edilməsinə güvənəcəklər. HHM bölmələrinin şəxsi heyəti və zabitləri bu güvəncdən nəticə çıxarmalıdır.
Hərbi ekspert Ramiz Şərifov
Ordu.az

Mənbə: ordu.az